واج آرایی

معنای واج آرایی

آرایش موزیکی سخن از راه تکرار بجا و هنرمندانه ی یک یا چند واج (مصوت یا صامت ) واج آرایی نام دارد ؛ این تکرار را در علم بدیع « نغمه ی حروف » می نامند .

انواع واج آرایی

1-     واج آرایی هم آغازی  :

در این گونه تکرار ، واج تکرار شده درآغاز چند واژه می آید مانند : واج « خ »

 دراین بیت حافظ

خیال خال تو با خود به خاک خواهم برد

                                                    که تا زخال تو خاکم شود عبیر آمیز      ( غزل 266 - حافظ )

        2 -  واج آرایی هم پایانی :

      واج تکرار شده در پایان چند واژه  آمده است . مانند واج « م » در این بیت :

       چو پرده دار به شمشیر می زند همه را         

                                                           کسی مقیم حریم حرم نخواهد ماند      ( غزل 179 - حافظ )

3-     واج آرایی هم میانی :

         واج تکرار شده نه در آغاز و نه در پایان واژه ها بلکه در میانه ی واژ ه ها آمده است . مانند واج « س » در مصراع اوّل بیت زیر :

            نقش مستوری و مستی نه به دست من و توست      

                                                                 آن چه سلطان ازل گفت بکن آن کردم        ( غزل 319 - حافظ )

4-     واج آرایی هم آغازی و هم پایانی :

در این نوع تکرار واج تکرار شده در پایان و آغاز دو واژه پیاپی آمده است ؛ مانند واج های « ر»  و  « گ » در  بیت زیر :

نثار روی تو هر برگ گل که در چمن است

                                                        فدای قد تو هر سروبن که  بر لب جوست         ( غزل 58 - حافظ )   

5- واج آرایی پراکنده :

        واج تکرار شده بدون هیچ نظم و قانونی در جاهای مختلف چند واژه آمده است ؛ مانند واج «س »در بیت زیر :

             بس بگشتم که بپرسم سبب درد فراق             

                                                              مفتی  عقل در این مسئله لا یعقل بود       ( غزل 207 - حافظ )  

              6-  واک آرایی :

       عبارت است از تکرار مصوت در واژه ها که در این نوع ، تکرار مصوت های بلند هم چشمگیرتر و هم زیباتر است و از میان آن ها مصوت بلند «آ » بسامد  بالاتر و بیش تری دارد . مانند : این بیت ( حافظ در غزل 126)  :

           جان بی جمال جانان میل جهان ندارد             وآن کس که این ندارد حقا که جان ندارد