حسّ بینایی(باصره)

گفته اند 75%  معلومات حسّی آدمی از طریق این حس کسب می شود ؛ بنابراین اهمّیّت آن روشن است .

خوب دیدن یعنی جامع الاطراف نگاه کردن ، ازهمه ی زوایا نگاه کردن ، همه ی ممکنات رادیدن ؛ در نگارش بسیار مهم و قابل توجّه است . از سوی دیگرحتماً باید موارد (خطای حواس) را بشناسند . قضاوتشان عالمانه و معتبر باشد .

مثال : اگر انشای ما درباه ی « به کدام شهرایران سفرکرده ای ؟ گزارش کوتاهی درباره ی آن بنویس » باشد و موضوع دانش آموز ، شهر مقدّس « قم » باشد ، چگونه می تواند این شهر را خوب نگاه ببیند ؟

بدون شک او می تواند از دریچه ی عهد ( علم ، هنر ، دین ) به این شهربنگرد و « آموزش و پرورش » و مدارسش ، وضعیت دانشگاه های آن ، « اقتصادش » بازارش ، کارخانه هایش و ... را و از جهت « جامعه شناسی » ؛ نهادها ، گروه ها ، آداب و رسوم و سنّت ها ، هنجارها و ... و همین طور از جنبه ی جغرافی، آثارتاریخی ، دینی ، بهداشتی ، معماری و ... آن جا را مورد بررسی قرار دهد و مطالبش را پیرامون آن بنگارد .

نقش حواس در انشا « حسّ شنوایی(سامعه) »

شنوایی 15% معلومات حسّی  ما را تأمین می کند و برخی را اعتقاد براین است که حسّ شنوایی گر چه از نظرکیفیّت دریافت آگاهی ، ضعیف تر از « بینایی » است امّا از جهت اهمیّت شایدکمتر از آن نباشد .

شاگردان ما بایدآموزش ببینندکه از بین چندین صدا ، صدای مورد نظر راگوش کرده و اصوات مورد نظر را حذف کنند . باید «جهت » صدا را تشخیص دهند ، باید نوع صدا را معلوم کنند ( آمرانه ، ملتمسانه ، ترسان ، مردّد یا . . . ) لازم است دوری یا نزدیکی اصوات را بدانند ، خوب است منبع صدا را مشخّص کنند . ( کدام هم کلاسی ؟ کدام . . . ؟ ) ضروری است دانش آموزان با اصطلاحات و مفاهیم صوتی چون « شدّت » ، « ارتفاع » ( زیر و بمی ) ، « طنین » ، « لحن  » ، « لهجه» و . . .  ـ در حدّ درک سنّی ـ آشنا شوند .

سخنور باید « پیام » و معنای اصوات را بازگو کند ؛ مثلأ صدای ترمز  ماشینی که او را نمی بینیم چه معانی و پیامی می تواند داشته باشد ؟

نوارهای « افکت » ؛ یعنی نوارهایی که صداها ی مختلف و اصوات گوناگون روی آن ها ضبط شده : صداهای طبیعت ( رعد و برق ، باد ، طوفان ، امواج ، باران  و . . . ) صدای حیوانات ، صدای مشاغل ، صدای ابزارها ، و وسایل ، صدای وسایل نقلیّه و . . .  از لوازم هوشمندی ،  در آموزش و پرورش متعالی است .

نقش حواس در انشا « حسّ بساوایی ( لامسه ) »

بهتر است دقّت در احساس سرما و گرما ، زبری و نرمی ، سستی ( شُلی ) و سختی ( سفتی ) ، تری و خشکی ، فشار و شکل شناسی به وسیله ی قوّه ی لامسه را به شاگردان آموز دهیم .

مولیان ، بوی خون ، بوی ریا ، بوی خیانت ، بوی مرگ ، بوی حیا ت ، بوی بهبود اوضاع جهان ، بوی... .

نقش حواس در انشا « حسّ بویایی ( شامه ) »

آیا بوهای مختلف را می شناسید ؟ 

آیا « بو » های مختلف را می شناسید ؟ آیا « بو » با « عطر » و « رایحه » تفاوت دارد ؟ بوی « نا » چه ؟ بوی « تیز » یعنی چه ؟ این اصطلاحات در مناطق مختلف ، واژه هایی هستند که معناهای متفاوت دارند .

بوی یاس ، بوی طالبی ، بوی سیب ، بوی خیار ، بوی ترشی ، بوی بد ، بوی کود ، بوی الکل ، بوی سوختن غذا ، بوی جوی مولیان ، بوی خون ، بوی ریا ، بوی خیانت ، بوی مرگ ، بوی حیا ت ، بوی بهبود اوضاع جهان ، بوی... .

 نقش حواس در انشا « حسّ چشایی ( ذائقه ) »

آیا دانش آموزان می دانند « دبش » به معنی « تلخ » و پر مایع است ؟ می دانند « ملس » یعنی ترش و شیرین برابر ؟ « می خوش » ، یعنی اناری که شیرینی اش از ترشی آن افزون است ، « گس » . . . و ترشی و شوری و ... ؟ « تلخی »  حرف حق را چشیده و « شور » را مزه کرده اند ؟  « شیرین » زبانی سعدی را فهمیده ؟پس در این مقوله جای بسی تأمل است و باید تدابیری انیشیده شود که بر مسئولیّت خطیر معلّمی می افزاید .